Ung thư đại trực tràng là gì?

(BS Nguyễn Tiến Trung)

1. Ung thư là gì?

Ung thư là bệnh lý ác tính của tế bào. Khi bị kích thích bởi các tác nhân sinh ung thư, tế bào tăng sinh một cách vô hạn độ, vô tổ chức, không tuân theo các cơ chế kiểm soát về phát triển của cơ thể.

Đa số người bệnh ung thư đều hình thành các khối u. U ác tính hoàn toàn khác với khối u lành tính.

·        U lành tính: chỉ phát triển tại chỗ thường rất chậm, có vỏ bọc xung quanh nên ranh giới rõ, mật độ thường mềm hoặc chắc, không xâm lấn, không di căn, khi bóc đi sẽ khỏi bệnh.

·        U ác tính: thường phát triển nhanh, u thường không có ranh giới rõ, xâm lấn ra xung quanh và thường di căn xa.

Ung thư đại trực tràng là gì?

Ung thư đại trực tràng là ung thư phát khởi nguyên thủy từ ruột già, là phần cuối cùng của ống tiêu hóa.

Sau khi thức ăn được nhai, nuốt qua thực quản và dạ dày, thức ăn được tiêu hóa rồi đi xuống ruột non. Ruột non tiếp tục tiến trình tiêu hóa thức ăn rồi hấp thu các chất bổ dưỡng. Ruột non tiếp nối với ruột già, còn gọi là đại tràng. Đoạn đầu của đại tràng có chức năng hấp thu nước cùng chất bổ dưỡng và là nơi chứa chất bã. Chất bã thành phân đi xuống trực tràng là đoạn cuối của ống tiêu hóa.

Ung thư có thể khởi phát từ bất cứ đoạn nào trên đại tràng hoặc trực tràng. Ung thư xuất phát từ lớp trong cùng của thành ruột (niêm mạc đại trực tràng) sau đó xâm lấn ra ngoài các lớp khác của thành ruột.

Những con số thống kê

    Ung thư trực tràng là ung thư thường gặp trong các ung thư đường tiêu hóa, là bệnh phổ biến trên thế giới đặc biệt là các nước phát triển. Theo tổ chức nghiên cứu ung thư quốc tế ước tính, năm 2002 có 550465 người mới mắc ung thư đại trực tràng, tỉ lệ tử vong của ung thư đại trực tràng chiếm 10,2% những người chết vì ung thư. Ở Mỹ năm 2014 có 90000 bệnh nhân ung thư đại tràng và 40000 bệnh nhân ung thư trực tràng mới mắc. Ở Việt Nam, ung thư đại trực tràng đứng hàng thứ 5 sau ung thư phế quản, dạ dày, gan và vú ở nữ.

2. Nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và phòng bệnh

Những yếu tố nguy cơ của ung thư đại trực tràng là gì?

Hiện nay chúng ta chưa biết nguyên nhân chính xác gây ra ung thư đại trực tràng, tuy nhiên có những yếu tố chắc chắn làm bệnh nhân dễ mắc bệnh như:

+ Các polyp đại trực tràng: Các polyp mọc trên thành bên trong của đại tràng hoặc trực tràng và thường gặp ở người trên 50 tuổi. Hầu hết các polyp là lành tính (không phải ung thư), nhưng một số polyp (u tuyến) có thể trở thành ung thư.

+ Viêm loét đại tràng hoặc bệnh CROHN: Một người đã bị một bệnh lý gây ra viêm đại tràng (như viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn) trong nhiều năm sẽ có nguy cơ ung thư tăng cao.

+Tiểu sử cá nhân bị ung thư: Một người đã bị ung thư đại trực tràng có thể phát triển ung thư đại trực tràng lần thứ hai. Ngoài ra, phụ nữ có tiền sử ung thư buồng trứng, tử cung (nội mạc tử cung), hoặc ung thư vú có nguy cơ cao hơn một chút bị phát triển ung thư đại trực tràng.

+ Tiểu sử gia đình bị ung thư đại trực tràng: Nếu bạn có một tiền sử gia đình dương tính của bệnh ung thư đại trực tràng, bạn có nhiều khả năng hơn những người khác bị phát triển căn bệnh này, đặc biệt là nếu người thân của bạn đã bị ung thư khi còn trẻ.

+ Các yếu tố lối sống: Những người nghiện rượu, hút thuốc lá, hoặc dùng một chế độ ăn nhiều thịt đỏ hoặc bị chế biến và ít chất xơ có nguy cơ tăng cao của ung thư đại trực tràng.

+ Tuổi trên 50: Ung thư đại trực tràng có nhiều khả năng xảy ra đối với những người lớn tuổi. Hơn 90 phần trăm số người mắc bệnh này được chẩn đoán sau tuổi 50 và lớn hơn.

Chúng ta có biết chính xác nguyên nhân ung thư đại trực tràng không?

Chúng ta không biết chính xác nguyên nhân ung thư đại trực tràng, nhưng một số nghiên cứu lớn trên thế giới đã tiến hành và tìm ra. Tuy nhiên vẫn còn nhiều tranh cãi:

Gen sinh ung thư (Oncogenes): các gen sinh ung thư có thể thuộc nhóm các yếu tố tăng trưởng bị hoạt hóa bất thường (c-sis), các thụ thể yếu tố tăng trưởng (HER2/neu và FMS), các phân tử dẫn truyền tín hiệu tế bào (c-SRC, Ras và cFMS), các yếu tố sao chép của nhân tế bào (c-myc). Bất cứ đột biến nào trong các gen trên có thể làm gia tăng tín hiệu làm cho tế bào đi vào chu kỳ phân bào không hợp lý và có liên quan tới sự sinh ung thư.

Gen kháng ung thư (Tumor suppressor genes): là những gen mã hóa cho những protein kiểm soát phân bào theo hướng ức chế, làm dừng chu kỳ phân bào ở một pha nào đó; làm biệt hóa tế bào hoặc mã hóa cho tế bào chết theo chương trình. Khi gen kháng ung thư bị bất hoạt do đột biến sẽ làm biến đổi tế bào theo hướng ác tính. Cho đến nay người ta đã tìm ra nhiều gen kháng ung thư: APC, BRCA1, BRCA2, NF1, NF2, WT1, đặc biệt là P53.

Ung thư đại trực tràng bắt đầu như thế nào?

Ung thư đại trực tràng thường bắt đầu bằng những tổn thương lành tính gọi là polyp. Polyp tuyến là một u lành tính thường gặp ở đại tràng và trực tràng. Hầu hết polyp là lành tính, nhưng một số polyp tuyến có nguy cơ chuyển thành ung thư sau một thời gian. Nếu polyp được cắt bỏ sớm sẽ ngăn chúng chuyển thành ung thư.

Những dấu hiệu cảnh báo của ung thư đại trực tràng

Sàng lọc (tầm soát) ung thư là cần thiết vì hầu hết ung thư đại trực tràng sớm đều không có triệu chứng. Sàng lọc có thể phát hiện sớm ung thư khi chưa có triệu chứng giúp điều trị kịp thời và khỏi bệnh hoàn toàn. Khi ung thư phát triển, ở giai đoạn muộn chúng ta có thể gặp các triệu chứng như đại tiện ra máu bám vào phân, thay đổi thói quen đại tiện (khi thì đại tiện phân lỏng khi thì phân táo), đau bụng, gầy sút cân. Nếu mắc ung thư giai đoạn này khả năng chữa khỏi sẽ thấp hơn rất nhiều.